Αστακός. Παραθεριστικός προορισμός στα Ιόνια παράλια

Προϊστορία

Κατά την προϊστορική περίοδο μαρτυρούνται οικισμοί γύρω από τον κόλπο του Αστακού στον Άγιο Παντελεήμονα, στις Γράβες (όπου αργότερα αναπτύχθηκε ο κλασικός Αστακός), στην περιοχή Λούτσαινα στις παρυφές του όρους Δίκορφο και στον Άγιο Νικόλαο στο δυτικό άνοιγμα του κόλπου. Ο πιο σημαντικός οικισμός όμως εντοπίστηκε στον όρμο του Πλατυγιαλιού. Πρόκειται για ένα πρωτοελλαδικό οικισμό (της περιόδου ΠΕ ΙΙ, γύρω στο 2600 π.Χ.) με σημαντικά αρχιτεκτονικά και κεραμεικά ευρήματα, τα οποία ήρθαν στο φως στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν ο όρμος διαμορφωνόταν με τεχνητά μέσα προκειμένου να εγκατασταθεί εκεί αρχικά το διαλυτήριο πλοίων και αργότερα το σημερινό λιμάνι. Στη θέση αυτή εντοπίστηκαν απομεινάρια τοίχων και πλήθος οστράκων.

Ιστορία

Κατά την κλασική αρχαιότητα, ο Αστακός βρέθηκε στο επίκεντρο της διαμάχης Αθηναίων και Πελοποννησίων και είναι γνωστός για την ιστορία του τυράννου Ευάρχου ο οποίος απομακρύνθηκε από τους Αθηναίους. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει και κατά τα ελληνιστικά χρόνια και γνώρισε την παρακμή μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση: το 30 π.Χ.. θεμελιώθηκε η Άκτια Νικόπολη και οι πληθυσμοί της Ακαρνανίας (μαζί και της περιοχής του Αστακού) αναγκάστηκαν να εποικήσουν τη νέα πόλη. Η ύπαιθρος ερημώνει και τα ίχνη της πόλης χάνονται μέχρι τη βυζαντινή περίοδο: το κέντρο των δραστηριοτήτων είναι πλέον η περιοχή γύρω από το κάστρο του Δραγαμέστου ή Δραγαμέστι το οποίο φύλαγε τα περάσματα προς την ενδοχώρα και επόπτευε την κίνηση στον κόλπο. Η πρώτη μνεία στη βυζαντινή Δραγαμεστό γίνεται από τον Κ. Ακροπολίτη στα 1250 μ.Χ., ο οποίος εξιστορεί τα γεγονότα των αραβικών επιδρομών του 9ου αιώνα. Μετά την Άλωση του 1204, ο Αστακός ακολούθησε τη μοίρα της Ακαρνανίας και υπάχθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Έκτοτε θα αλλάξει αρκετούς αφέντες: συμπεριελήφθη στο κράτος του Στέφανου Ντουσάν, πέρασε στα χέρια του Αλβανού Μπούα Σπάτα, ενδιάμεσα κατελήφθη προσωρινά από τον άρχοντα της Λευκάδας Λεονάρδο Τόκκο ενώ αποτέλεσε μήλον της έριδος ανάμεσα στις ιταλικές οικογένειες των Φόσκαρι (ιταλικά Foscari) και των Τόκκων. Η πτώση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και η εξάπλωση των Οθωμανών οδήγησαν στην υποδούλωση της περιοχής στην Υψηλή Πύλη. Το 1571 ο στόλος των Ιταλών και των Ισπανών ελλιμενίζεται στο μικρό λιμάνι της περιοχής και διώχνει -προσωρινά- τους Τούρκους. Η τελική Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) πραγματοποιήθηκε στις εκβολές του Αχελώου, ανάμεσα στον κόλπο του Αστακού και τη θαλάσσια περιοχή των Εχινάδων. Η περιοχή διέρχεται μια σύντομη Βενετοκρατία από το 1684 ως το 1699, οπότε περνά και πάλι στα χέρια των Οθωμανών σύμφωνα με τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς.

Ο σύγχρονος Αστακός χρονολογείται στις αρχές του 1700 από κατοίκους των Ιονίων νήσων, της Ηπείρου και της Ευρυτανίας. Η αρχική θέση του ήταν στη Σκάλα (λιμάνι) Δραγαμέστου. Το 1704 ιδρύεται το πρώτο "μαγαζί" (αποθήκη) στη Σκάλα και μετά το 1718 ανθίζει το εξαγωγικό εμπόριο προς τη Γαλλία. Το 1797 και σύμφωνα με τη συνθήκη του Καμποφόρμιο, η περιοχή περνά στους Γάλλους. Η γαλλική κυριαρχία θα κρατήσει μόνο δύο χρόνια και θα τερματιστεί το 1799. Κατά τα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης το λιμάνι θα χρησιμοποιηθεί από τον Αλή Πασά για εμπόριο βελανιδιού, ξυλείας, κρέατος, σιταριού και καλαμποκιού. Ο Αστακός και η ευρύτερη περιοχή συμμετέχουν ενεργά στον ξεσηκωμό του 1821: στρατοπεδεύει για λίγο εδώ ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης και έπειτα ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Ρίτσαρντ Τσωρτς. Μετά την απελευθέρωση, ο Αστακός συμπεριελήφθη στο νεοσύστατο κράτος και έγινε κέντρο του ομώνυμου Δήμου. Άρχισε να χτίζεται στα 1832-1833, εκεί όπου παλιότερα βρισκόταν η σκάλα και το τελωνείο Δραγαμέστου (scala di Dragamestre), το σημερινό χωριό Καραϊσκάκης Αιτωλοακαρνανίας. Η κοινωνία του σταδιακά μετασχηματίστηκε με τη δραστηριοποίηση των πλοιοκτητών και των εμπόρων. Το 1842 ιδρύθηκε το πρώτο δημοτικό σχολείο, το οποίο λειτούργησε με την αλληλοδιδακτική μέθοδο και πρώτο δάσκαλο τον Δ. Ζανάτο. Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα μάλιστα, διακοσμήθηκε με όμορφες νεοκλασικές οικίες από τις οποίες σήμερα κάποιες έχουν κριθεί διατηρητέες από το Κράτος. Παλιότερα ο Αστακός ήταν σημαντικό κέντρο εξαγωγής βελανιδιού από το γειτονικό δάσος βελανιδιάς Ξηρομέρου γνωστό ως βελανιδοδάσος. Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Αστακού ελπίζει σε οικονομική ανάπτυξη με την ολοκλήρωση και λειτουργία του νέου μεγάλου λιμανιού στο Πλατυγυάλι.

Η Ναυμαχία των Πυρπολικών (Ναυμαχία του Δραγαμέστου)

Στη περιοχή του κόλπου του Αστακού έλαβε χώρα στις 21 Νοεμβρίου 1825 η Ναυμαχία του Δραγαμέστου. Ήδη από τον Απρίλη του 1825, το Μεσολόγγι τελούσε υπό πολιορκία, με τον Μεχμέτ Ρεσίτ πασά Κιουταχή να έχει πάρει εντολή από το σουλτάνο "ή το Μεσολόγγι, ή το κεφάλι σου!". Την εποχή εκείνη (Αύγουστος-Δεκέμβριος 1825) είχε στρατοπεδεύσει στην περιοχή (μονή Προφήτη Ηλία και αποθήκες Σκάλας) ο οπλαρχηγός Καραϊσκάκης, ο οποίος προκαλούσε σημαντικές φθορές στην τουρκική γραμμή ανεφοδιασμού Μεσολόγγι-Καρβασαράς (σημ. Αμφιλοχία), ενώ συνεργαζόταν και με το στόλο για τον ανεφοδιασμό του Μεσολογγίου. Από τη θάλασσα, ο ναύαρχος Μιαούλης έσπαγε συνεχώς τον κλοιό των τουρκικών πλοίων και μετέφερε εφόδια στην πολιορκημένη πόλη. Από τον Οκτώβρη του 1825 όμως, είχαν καταφθάσει και τα πλοία των Αιγυπτίων και η πολιορκία εντάθηκε. Στις 20 Νοέμβρη, καταπονημένος από την προσπάθεια, ο στόλος του Μιαούλη ελλιμενίστηκε στον νησάκι Πεταλάς. Τα πλοία του αντιναύαρχου Σαχτούρη εκτελούσαν περιπολίες ανάμεσα στα νησάκια των Εχινάδων για να κρατούν ανοικτή τη δίοδο προς το Μεσολόγγι. Τα ξημερώματα της 21ης Νοεμβρίου έγιναν αντιληπτά από τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο και κινήθηκαν προς τον κόλπο του Αστακού. Οι Αιγύπτιοι, έχοντας τον άνεμο με το μέρος τους, επιτέθηκαν πρώτοι σε ένα ελληνικό πυρπολικό αλλά αυτό με έναν επιδέξιο ελιγμό κατάφερε να ξεφύγει. Στη συνέχεια, τα ελληνικά πλοία επιτέθηκαν στο μεγαλύτερο και κατάφεραν να ανάψουν φωτιά στο κατάστρωμα. Οι Αιγύπτιοι ναύτες το εγκατέλειψαν έντρομοι και τα ελληνικά πλοιάρια το αποτέλειωσαν ακυβέρνητο στις ακτές μιας νησίδας. Τα υπόλοιπα εχθρικά πλοία εκδιώχθηκαν από τις κανονιές των Ελλήνων. Η ναυμαχία διήρκεσε περίπου πέντες ώρες και οι ανταλλαγές πυρών συνεχίστηκαν μέχρι την επόμενη μέρα. Στη ναυμαχία σκοτώθηκαν δύο πλοίαρχοι του εχθρού ενώ από τους Έλληνες αρκετοί ναύτες πληγώθηκαν. Μετά τη ναυμαχία, φορτώθηκαν εκ νέου από το λιμανάκι του Πεταλά προμήθειες για το Μεσολόγγι.

Το κάστρο του Δραγαμέστου (Η μεσαιωνική Δραγαμεστός)

Πάνω σε ένα ύψωμα βόρεια της σημερινής κωμόπολης του Αστακού και ανάμεσα στον Αστακό και το χωριό Καραϊσκάκης στέκουν τα ερείπια των οχυρώσεων του αρχαίου Αστακού και της μεσαιωνικής Δραγαμεστού ή Δραγαμέστου. Η συνολική έκταση της τοποθεσίας είναι περίπου 108 στρέμματα και η οχύρωση χωρίζεται σε δύο τομείς με ένα διατείχισμα 410 μέτρων περίπου. Οι αρχαίοι και οι βυζαντινοί κτίστες εκμεταλλεύτηκαν τη βραχώδη τοποθεσία λαξεύοντας το υπόστρωμα και ενσωματώνοντάς το στα τείχη, συνδυάζοντας τη φυσική με την τεχνητή οχύρωση. Το αρχαίο τείχος ήταν χτισμένο σε φυσικό υπόστρωμα και η ανωδομή του ήταν πλίνθινη. Ένα τμήμα του χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως βάση για την οικοδόμηση του μεσαιωνικού τείχους. Η κεντρική πύλη, η οποία πρέπει να βρισκόταν σε χρήση τόσο κατά την αρχαία όσο και κατά τη μεσαιωνική περίοδο, βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κάστρου, αυτή που "βλέπει" προς τα ερείπια του ναού του Διός Καραού. Η οχύρωση ενισχύεται από 15 πύργους, όλους στραμμένους προς τη νότια και τη δυτική πλευρά. Μέσα στον περίβολο των τειχών του βυζαντινού (βόρειου) τομέα σώζονται τα ερείπια τριών ναών: 1. Μια τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Αικατερίνης ή της Θεοτόκου, 2. Ένας σταυροεπίστεγος ναός του 10ου αιώνα και 3. Μια μονόχωρη βασιλική. Συναντούμε επίσης θεμέλια κτιρίων ο σκοπός των οποίων μας είναι άγνωστος. Ακριβώς στο κέντρο του νότιου τμήματος της αρχαίας πόλης υπάρχει ένας μικρός ναός της Αγίας Κυριακής. Σήμερα, το κάστρο είναι κακοδιατηρημένο και η πρόσβαση σε αυτό γίνεται μέσω ενός χωμάτινου αγροτικού δρόμου. Η ύπαρξη του κάστρου σε συνδυασμό με τα παλιοχριστιανικά ευρήματα μέσα στα όρια του σύγχρονου Αστακού καταδεικνύει την αδιάλειπτη συνέχεια στην κατοίκηση της περιοχής και σηματοδοτούν τον μεσαιωνικό-βυζαντινό χαρακτήρα της. Ανάλογη οχύρωση υπήρχε λίγο νοτιότερα, στην περιοχή Καστέλι.

Νεοκλασσική αρχιτεκτονική

Ως διατηρητέες οικίες νεοκλασικής τεχνοτροπίας σε όλον τον Αστακό έχουν χαρακτηριστεί συνολικά 21, εκ των οποίων οι 20 μέσα στην κωμόπολη και μία (συγκρότημα Κατσαμπούρη) στο Πλατυγιάλι. Οι νεοκλασικού τύπου οικίες όμως είναι περισσότερες. Πολλές από αυτές έχουν όμορφες τοιχογραφίες στο εσωτερικό τους, περίτεχνα διακοσμημένες οροφές και αξιοπρόσεκτες διακοσμητικές λεπτομέρειες. Είναι διώροφες ή τριώροφες και η εσωτερική τους λιθοδομή από αστακιώτικη πέτρα καλύπτεται συνήθως από ένα παχύ στρώμα σοβά. Στα πρότυπα της β΄ περιόδου της ελληνικής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, οι αστακιώτικες οικίες έχουν ως κυρίαρχο χρώμα την ώχρα. Τα τελευταία χρόνια οι ιδιοκτήτες καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες για τη συντήρηση και την ανάδειξη των σπιτιών, προσφέροντας ένα όμορφο θέαμα στους επισκέπτες της κωμόπολης.

Άγιος Παντελεήμονας

Ο Άγιος Παντελεήμονας είναι ο κοντινότερος ανατολικός όρμος στον κόλπο του Αστακού. Το απάνεμο αυτό άνοιγμα χρησιμοποιούταν ως ασφαλές αγκυροβόλιο μικρών πλοίων και κατά τον 19ο μ.Χ. αιώνα είχαν χτιστεί εκεί αποθήκες και βυρσοδεψεία ως αποτέλεσμα των εμπορικών δραστηριοτήτων που σχετίζονταν με το βελανίδι. Στη δυτική πλευρά του όρμου και πάνω σε έναν κωνικό λοφίσκο υπάρχει ένα μικρό φορύριο με έξι ημικυκλικούς πύργους, χτισμένο πιθανόν κατά το τέλος της κλασικής περιόδου προκειμένου να αντιμετωπιστούν πειρατικές επιδρομές.

Το λιμάνι στο Πλατυγιάλι

Το Πλατυγιάλι είναι όρμος στο ανατολικό άνοιγμα του κόλπου του Αστακού. Σήμερα φιλοξενεί το σύγχρονο εμπορικό-διαμετακομιστικό λιμάνι του Αστακού το οποίο διαθέτει και ελεύθερη ζώνη εμπορίου. Κατά τις εργασίες κατασκευής του λιμανιού τη δεκαετία του '80 βρέθηκε υποθαλάσσιος οικισμός της 3ης π.Χ. χιλιετίας, ο οποίος όμως για χάρη του έργου ξαναθάφτηκε. Δεν έχουμε νεότερα σημάδια κατοίκησης στον όρμο αυτό, μάλλον λόγω της απουσίας πόσιμου νερού. Οι περιηγητές του 19ου αιώνα δεν αναφέρουν την ύπαρξη κάποιου οικισμού (σε αντίθεση με τον διπλανό όρμο του Αγίου Παντελεήμονα) ενώ κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο μικρός αυτός όρμος θα φιλοξενήσει τα πλοία του αγγλικού στόλου. Στα επόμενα χρόνια χρησίμευσε μόνο ως καταφύγιο παροπλισμένων πλοίων. Το 1981 προκυρήσεται διαγωνισμός για προσέλκηση επενδυτών απο την ΕΤΒΑ ΑΕ. Απο τις τρεις προκριθήσες εταιρείες μόνο τα Διαλυτήρια Πλοίων Αστακού ΑΕΒΕ προχώρησαν και αφού υπηχθησαν στα Μ.Ο.Π. επένδυσαν μεγάλα ίδια κεφάλαια και θα είχαν ολοκληρώσει την επένδυση εαν οι κυβερνητικές και οικονομικές δυστοκίες των Ελληνικών κυβερνήσεων στα έτη 1985-1990 δεν σταματούσαν την επενδυτική αυτή δραστηριότητα. Πρέπει να αναφερθεί οτι το η ΕΤΒΑ, με χρηματοδότηση από τα Μ.Ο.Π, κατασκέυασε στο Πλατυγιάλι Να.Βι.Πε. (Ναυτική Βιομηχανική Περιοχή - με ελεύθερη οικονομική ζώνη) με σκοπό να εξυπηρετήσει την διάλυση πλοίων. Τα Διαλυτήρια Πλοίων Αστακού ΑΕΒΕ θα ήταν η πρώτη και μοναδική σοβαρή πράσινη επένδυση στις διαλύσεις πλοίων. Η ΕΤΒΑ αποπειράθηκε να πουλήσει τη Να.Βι.Πε. στην ελβετική C.B.I. με σκοπό την κατασκευή μονάδας καύσης τοξικών αποβλήτων. Οι δύο εταιρείες βρήκαν μπροστά τους την αντίδραση σύσσωμης της τοπικής κοινωνίας και η πώληση απετράπη. Παρόμοια αντίδραση ξεσήκωσε δύο χρόνια αργότερα η προοπτική πώλησης της Να.Βι.Πε. στην ελβετική LYPSA, η οποία θα κατασκεύαζε μονάδα παραγωγής αμόλυβδης βενζίνης. Και αυτή η επένδυση τελικά ματαιώθηκε. Στα τέλη της δεκαετίας του '90, η Να.Βι.Πε. πέρασε στα χέρια της Astakos-Terminal που ανέλαβε τη μετατροπή του Πλατυγιαλιού σε εμπορικό-διαμετακομιστικό λιμάνι. Το 2007 ξεκίνησαν επαφές της Astakos-Terminal με την ιταλική Edison με σκοπό τη δημιουργία μονάδας ηλεκτροπαραγωγής με καύση λιθάνθρακα, όμως η αντίδραση της τοπικής κοινωνίας και διάφορα νομικά κωλύματα απέτρεψαν αυτό το ενδεχόμενο. Η πόλη του Αστακού ήρθε ξανά στο προσκήνιο τα αμέσως επόμενα χρόνια με την προβλεπόμενη μεγάλη καταριανή επένδυση κατασκευής εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής από την κοινοπραξία Astacos PPC που τελικά ματαιώθηκε μετά από υπέρμετρες αξιώσεις μιας των εταίρων εταιρειών, όπως δηλώθηκε επίσημα.

Ο Αστακός σήμερα

Με την διοικητική μεταρρύθμιση που έλαβε την προσωνυμία "Σχέδιο Καποδίστριας" ο Αστακός έγινε έδρα του ομώνυμου δήμου, ενώ με τις μετέπειτα συνενώσεις του σχεδίου "Καλλικράτης" ενώθηκε με τους δήμους Αλυζίας και Φυτειών και διατήρησε την έδρα του νεοσύστατου Δήμου Ξηρομέρου. Στον Αστακό λειτουργούν εκπαιδευτικές δομές όλων των επιπέδων: Δημοτικός Παιδικός Σταθμός, 3/θ Νηπιαγωγείο, 12/θ Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Γενικό Λύκειο και Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών. Εκπροσωπείται στα τοπικά και πανελλήνια πρωταθλήματα από τους αθλητικούς συλλόγους Π.Α.Γ.Σ. Ηρακλή (ποδόσφαιρο), Α.Μ.Σ. Αίολο (μπάσκετ), Ν.Α.Ο.Α.Σ. (ιστιοπλοΐα) και Κένταυρο (Τάε Κβον Ντο) με σημαντικές επιτυχίες σε όλα τα ηλικιακά τμήματα. Στον Αστακό βρίσκεται η έδρα του Αστυνομικού Τμήματος Ξηρομέρου και του τοπικού λιμενικού σταθμού. Διαθέτει υποθηκοφυλακείο, Κ.Ε.Π., κατάστημα ΕΛ.ΤΑ. και υποκαταστήματα της Εθνικής Τράπεζας (έως και τις 14/02/2019) και της Τράπεζας Πειραιώς. Συνδέεται ακτοπλοϊκώς με τη Σάμη της Κεφαλονιάς και τον Πισαετό της Ιθάκης. Ως προς το οδικό δίκτυο, αναμένεται η σύνδεσή του με την Ιονία οδό μέσω των οδών Αστακός-γέφυρα Γουριάς-σήραγγα Αγίου Ηλία και Αστακός-Μπαμπίνη-Κουβαράς. Για τον Αστακό υπάρχουν δρομολόγια του ΚΤΕΛ από το Μεσολόγγι και το Αγρίνιο.

Προσωπικότητες από τον Αστακό

Δημήτρης Στρατούλης - τέως Αναπληρωτής Υπουργός Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΣΥ.Ριζ.Α.), πολιτευτής "Λαϊκής Ενότητας"

Τάτσης Μαγγίνας - Οπλαρχηγός του 1821 και πολιτικός

Παντελής Καρασεβδάς - Ολυμπιονίκης, πολιτικός και στρατιωτικός

Σταμάτιος Ζούλας - Δημοσιογράφος

Βασίλης Μαγγίνας - Πολιτικός

Γιώργος Αλεξάτος - Συγγραφέας, ιστορικός

Δημήτρης Χασάπης - Πανεπιστημιακός - Γ.Γ. Υπουργείου Παιδείας

Λέανδρος Παπαθανασίου- Μουσικοσυνθέτης

Πάνος Σόμπολος-Δημοσιογράφος

Κίτσαλης Λεωνίδας-Αγωνιστής Εθνικής Αντίστασης

Αχιλλεύς Ιωαν. Μάντζαρης - Γ.Γ. Υπουρ. Εσωτ. Κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου